Intro vertelblog (1)

Vertelwerk

Wat betekent vertel'werk'? Vertellen doen we dagelijks, net als lopen. Je zult zeggen, dat is toch geen werken? Een praatje over de heg, of met een collega bij de koffieautomaat, een kind dat thuis vertelt hoe het op school was...

Maar het gaat hier om de vraag, wat een praatje tot een verhaal maakt. Is dat vooral een kwestie van een spannend onderwerp? Dan heeft een kind al een heel verhaal! Of gaat het er ook om hoe je vertelt?

Daarover gaat deze blog. Het wordt een voortzetting van 'Ode aan de Olifant', het handboek over 'vertellen als levenskunst', uitgegeven door A3 Boeken.

Een verhaal heeft iets afgeronds, een samenhang. Ik moet vaak denken aan ouderwets foto's maken: je kiest een bepaalde 'uitsnede'. Misschien laat je bepaalde voorwerpen opzettelijk weg uit het beeld, en kies je details die je juist wilt belichten. Sommige mensen doen dat van nature. Ook het kleinste voorval van die dag, of een toevallige herinnering, vertellen zij zó, dat het leuk is om naar te luisteren. Het zijn de geboren vertellers. Het gaat vanzelf. Het wordt dan ook geen chronologisch verslag, maar een verhaal, soms zomaar in de deuropening... 1)

In vertelcursussen ervaar ik dat veel meer mensen in aanleg goede vertellers zijn dan die paar die in het gewone leven opvallen. Verlegenheid of ongeoefendheid zit hen vaak in de weg. Sommigen hebben nota bene voor de klas gestaan, of moeten veel mondeling communiceren in een beroep in de zorg. Desondanks gaat het vertellen van een korter of langer verhaal, in de juiste situatie en op het goede moment, ze lang niet altijd gemakkelijk af. Sommigen kunnen het op papier wel, maar ze voelen zich te kwetsbaar als ze aan het woord moeten komen in een nieuwe situatie (terwijl, bijvoorbeeld, 'voor de klas staan' wel vertrouwd is).

De vraag is trouwens of dat laatste altijd zin heeft. Niet iedereen hoeft van zichzelf zo nodig te vertellen. Er zijn behalve geboren vertellers ook geboren luisteraars.

Maar in een vertelgroepje maak ik zinvolle verschuivingen mee. Je krijgt meer zelfvertrouwen, waardoor in de geboren luisteraar toch ook de verteller tot leven komt, en – wat minstens zo belangrijk is – de geboren verteller meer gaat luisteren.

Luisteren naar wat? Wat is de vertelstof, met andere woorden, waar komen de verhalen vandaan?

Je leert in de eerste plaats hoe je van een herinnering een verhaal maakt; een verhaal waar anderen graag naar luisteren. Je krijgt animerende reacties op je sterkere punten en – na gegroeide vertrouwdheid – ook op verbeterpunten, zoals verstaanbaarheid, tempo, woordkeus, gebruik van beelden, en in het algemeen, je presentie.

Goede feedback versterkt zelfvertrouwen.

Mij heeft het geleerd dat vertellen, met meer aandacht voor jouw verhaal, heilzaam werkt. Je voelt je een stuk beter door zo te kunnen vertellen, het helpt zelfs bij depressies.

Bekijk je het effect in breder verband, dan heeft vertellen een gunstige invloed op je mondelinge communicatie in allerlei situaties. Wie goed getimed kan schakelen naar vertellen, doorbreekt saaiheid, wint aandacht en overtuigt. Kortom, vertellen werkt.

1) Een sterke oefening in de groep kan zijn: 'was er een verteller in je verleden, aan wie je  terugdenkt nu ik je dit vraag?'
(Meestal zie ik mensen al glimlachen; na de eerste anekdote komen ze bij anderen ook).
'Herinner je  die persoon (bijvoorbeeld, oma, leraar, juf...)'. 
'Waar zat zijn/haar kracht in? (Bijvoorbeeld: wat vertelde hij? Hoe? (Bijvoorbeeld stem, houding, beweging...).
Benoem een kwaliteit (bijvoorbeeld warmte, enthousiasme of juist ingetogenheid, verstilling...).
Spelenderwijs ontstaat er zo de ene na de andere ode, hulde gebracht aan soms allang verdwenen mensen die een onuitwisbare indruk hebben achtergelaten; hoe hun eigen aard naar voren kwam in hun manier van vertellen. De verteller in onszelf blijkt mede gevormd door opvoeders, de vertellers die ons voorgingen.
Tip voor de coach: tijd bewaken. Komt iedereen aan bod? Sommigen willen aanvankelijk nog vooral luisteren; maar eenmaal 'op verhaal' gebracht, willen mensen zich ook laten horen...